De ‘Graf Zeppelin’ boven Andijk
auteur: Joost Doef
bron: jaarboek 2016, internet (Alkmaarse en Leidse Courant), herinneringen J. Prins
De zeppelin die op een zondagmorgen in 1931 oostelijk van Honk verscheen
Ferdinand August Graf von Zeppelin (1838 -1917) was een Duitse uitvinder luchtvaartpionier. Tijdens de Frans Duitse Oorlog zag hij hoe de Fransen
luchtballonnen gebruikten voor waar nemingen en communicatie. Vanaf 1891 werkte Zeppelin aan de bouw van een luchtschip. Hij patenteerde in 1895 de naar hem genoemde Zeppelin: een sigaarvormig ‘lichter dan-lucht’ vliegend tuig, gevuld met waterstof, en bedoeld om als eerste bestuurbare luchtballon voor massa transport van commerciële lasten en personen te worden ingezet. De zeppelin was vóór de Eerste Wereld oorlog, ondanks vele tegenslagen, bijzonder populair en niet alleen in Duitsland. Het ‘zwaarder-dan-lucht’ vliegtuig stond nog in de kinder schoenen.
Tussen 1900 en 1908 deed Zeppelin verschillende pogingen om vlucht en te maken, maar dat ging telkens gepaard met ongelukken en rampen, tot in 1908 de militaire overheden zijn project goedkeurden. Zeppelin stichtte zijn eigen firma ‘Luftschiffbau Zeppelin GmbH’. Tijdens de Eerste Wereldoorlog bleken de zeppelins niet de gehoopte effectiviteit te hebben: ze waren te gemakkelijke doelwit voor de veel mobielere vliegtuigen. Een aanvankelijk vreedzame uitvinding dus, tot de Duitse krijgsmacht de zeppelin voor eigen doeleinden ‘kaapte’. De bombardementen van Luik, Antwerpen en Londen, vanaf 1914-1915, zijn daar het gevolg van. Graf von Zeppelin overleefde dit misbruik van zijn uitvinding niet lang: hij overleed in 1917.
Een zeppelin bleef in de lucht drijven omdat de grote ‘sigaar’ gevuld was met minder zwaar gas. Door dit meer of minder te laten ontsnappen kon men dan ook sneller of langzamer dalen. De zeppelin was groot en grof maar desondanks redelijk goed bestuurbaar. Men vervoerde vracht. En ook wel personen die er in een ‘kuip’, zoiets als een autobus zonder wielen, onder hing. Voor die tijd was het reizen er mee nog tamelijk comfortabel. Er zijn enkele grote, tragische ongelukken gebeurd waarbij meerdere mensen omkwamen. Als zo’n gevaarte ergens tegenaan botste vloog het direct in brand. Na enkele van dergelijke grote ongelukken was de tijd van de zeppelins min of meer afgelopen. Mede omdat het aanwezige aluminium van deze gevaartes gebruikt ging worden voor oorlogsdoeleinden, kwam aan de zeppelinperiode een eind. Het tijdperk van de zeppelins was zo goed als af gesloten.
De aanleiding voor het stukje in dit jaarboek is het feit dat er een zeppelin met dezelfde naam als de eerder genoemde uitvinder, in 1931 deels over Nederland vloog. In de Alkmaarse Courant van 17 augustus 1931, en ook de Leidse Courant van die datum, staat het volgende artikel in bijna gelijke bewoordingen:
De kop luidde: De Graf Zeppelin boven ons land. “Een onverwacht bezoek aan Nederland. Zondagmorgen te half elf passeerde het luchtschip ‘Graf Zeppelin’ de Nederlandschen grens bij Zevenaar. Te ruim kwart voor elf verscheen het luchtschip boven Arnhem. Het vloog op een hoogte van ongeveer 500 Meter en zette koers in westelijke richting. Volgens een bij de K.L.M. ontvangen radiogram bevond de ‘Graf Zeppelin’ zich om kwart over elf boven Ede. Van boord van het lucht schip werd voorts geseind dat het een landingsvlucht maakte naar Essen met een rondvlucht boven Nederland. Kort voor twaalf uur werden de bewoners van oostelijk Amsterdam opgeschrikt door zwaar motor geronk. Velen begaven zich naar buiten omdat men al dadelijk vermoedde dat dit geluid niet van gewone vliegtuigen afkomstig kon zijn. Tot veler verrassing zweefde op betrekkelijk geringe hoogte het zilveren gevaarte boven de stad dat door ieder terstond herkend werd als de ‘Graf Zeppelin’. Hoewel men op Schiphol reeds bijna een uur ervan op dehoogte was, dat het luchtschip boven Amsterdam kon worden verwacht, was dit bericht in de stad niet verder bekend, zoodat het bezoek volkomen onverwacht kwam. In een oogwenk stond het echter op pleinen en bruggen zwart van de menschen die met belangstelling het schouwspel gade sloegen. Het leek of de ‘Graf Zeppelin’ naar Schiphol koerste, maar ter hoogte van het stadion boog het gevaarte af om vervolgens over de binnenstad naar het Noord-Oosten te vliegen. Daarna vloog hij naar het Noorden. Na ongeveer 10 minuten verdween hij uit het gezicht toen hij richting Noord-Holland vloog. ‘s Middags om 3 minuten over 1 werd het luchtschip op grote hoogte boven Schiermonnikoog gezien. Daarna is hij kennelijk weer vertrokken naar Duitsland”.
Het zal in diezelfde dagen geweest zijn dat er ook een boven Andijk heeft gevlogen. Dat was op een zondag morgen in 1931. Mijn oom Jaap Prins, nu woonachtig in Canada en toen zo’n 5 jaar oud, zag het gevaarte langs gaan. Oostelijk van Honk, over de schuur/boerderij van Willem Groot (later van zijn schoonzoon: Dirk de Hart) Japie Prins stormde Honk binnen en schreeuwde “d’r vliegt een sigaar over het land van de buren”. De oudere oom Piet Prins, broer van Jaap, heeft er direct een foto van genomen en die is hier bijgevoegd. Een dergelijke foto is niet mooi, maar wel uniek te noemen. De exacte datum
is niet bekend. Het betrof hier hoogst waarschijnlijk de eerder genoemde ‘Graf Zeppelin’. Ook de post ging soms per zeppelin. In 1932 schreef G. Mantel Jbzn., van de Pleitstraat (nu het ’Betonpad’) in Andijk, een brief aan zijn broer die in Argentinië woonde. En zoals op de foto’s van de envelop te zien is, werd deze brief vervoerd met het luchtvaartuig ‘Graf Zeppelin’.
In de plaatselijke monumentale Gereformeerde Kerk wordt op ver schillende manieren het dagelijks leven van vroeger uitgebeeld. De bouw van de kerk viel in de periode dat de zeppelins in opkomst waren. Een van de gebrandschilderde ramen in het kerkgebouw laat een deel van een zeppelin zien. Deze voorstelling herinnert ons nog steeds aan die jaren. De periode van deze sigaren is in middels voorbij en in rook opgegaan.
In 1932 verstuurde G. Mantel Jbzn. een brief aan zijn broer in Argentinië, met de Graf Zeppelin
