Ontstaan en achtergrond van Zaadhandel P. Aker in de Bangert
auteur: Jos Kuin
bron: Jaarboek 2019
Zaadschuur Bangert 462b van Pieter Aker met eigen brug. De schuur is gebouwd na 1910 en afgebroken in 1917. De brug gaat naar het pand van Aker. De sloot is gedempt rond 1960 bij de sanering van de Bangert.
Andijk is rijk aan zaadbedrijven en wordt als de bakermat van de zaadteelt beschouwd. Al in 1813 is de pionier op dit gebied, Nanne Jansz. Groot, begonnen met het opzetten hiervan. Daarna kwamen bedrijven zoals Sluis & Groot, P. Rood & Zn, Pieter Pik, Gebr. (Royal) Sluis, Jan Singer (Hem zaden), Meo Voto, Pop Vriend, Simon Vriend en Pieter Vriend Nzn.
Hoe belangrijk de zaadteelt in Andijk vroeger al is geweest blijkt wel uit cijfers in deel 3 van het boek “Tuinbouw en Zaadteelt” uit de Westfriese Historische Reeks. Vermeld wordt dat in 1903 maar liefst 74% van de 213 ha van alle zaadteelt in Oostelijk West-Friesland in Andijk werd geteeld. In die periode blijkt uit de telersboeken van Sluis & Groot dat in Andijk 352 telers tuinbouwzaden en 95 telers bloemzaden voor S&G verbouwden. Dit keer willen wij het bedrijf van Pieter Aker-Paay belichten. Het is begonnen in de Bangert in 1894. Op Bangert 462b stond de Zaadschuur van Pieter Aker -met eigen brug- aan de zuidkant van de winkel van Bertus Aker. De schuur is gebouwd na 1910 en in 1917 afgebroken. Herbouw volgde in Hoogkarspel waar het bedrijf naar toe verhuisde. Vanaf 2008 zit Aker in het huidige pand aan de Westerkerkweg in Venhuizen onder de naam P. Aker Zaden en Bloembollen BV. In 2019 bestaat het 125 jaar.
PIETER AKER, ZAADTEELT EN DE HANDEL: ACHTERGROND
Vader Jan Aker (1830), gehuwd met Trijntje Neuvel, heeft voor 1900 zijn geld verdiend met de tuinbouw, zaadteelt en handel in aandelen. Mede door een erfenis via zijn schoonfamilie heeft hij een goed bestaan kunnen opbouwen. Jan en Trijntje kregen tien kinderen, waarvan twee zeer jong zijn overleden. Het gezin bestond uit drie dochters: Grietje (Bakker) Aker (1851), Anne (1861) en Duw (1867). Deze laatste twee werden beiden kloosterzuster. De vijf zonen werden allen tuinder. De jongste zoon Jan (1854-1903) is vrij jong overleden.
Zoon Pieter (1864) is na zijn huwelijk in 1894 het bedrijf in de Bangert begonnen en heeft dit bedrijf in 1917 verplaatst naar Hoogkarspel. Dit mede in verband met de betere transportmogelijkheden, in Hoogkarspel zat hij dichter bij het station. In die jaren ging de aan- en afvoer van producten bijna altijd per spoor. De vrij nieuwe schuur in Andijk werd gesloopt en alle materialen werden naar Hoogkarspel gesleept of gevaren. Daar werd de schuur tegenover de Tolweg/Streekweg in zijn geheel weer opgebouwd.
De drie broers van Pieter zijn ook uit Andijk vertrokken en ieder is zijn eigen bedrijf begonnen: Klaas Aker (1869) en Antje van Westen zijn in 1918 verhuisd naar Zwaagdijk. Theunis Aker (1873) en Elisabeth Meester vertrokken in 1912 naar Hoogkarspel en Hannes Aker (1876) en Elisabeth Hooiveld zijn in 1918 naar een tuindersbedrijf van 6 ha in Zwaagdijk gegaan.
Gezin Pieter Aker – Marijtje Paay.
Onderste rij: Trien Aker, Pieter Aker, Marijtje Paay, Maartje Aker.
Boven: Jan Ruyter, Afie Rood, Jan Aker, Piet Tool.
GESCHIEDENIS BEDRIJF: PIETER AKER
Pieter Aker (1864-1948) wordt in 1884 ingeloot voor militaire dienst en staat dan ook nog als dagloner vermeld. Na zijn huwelijk in 1894 met Marijtje Paay (1874-1941) begon hij in de Bangert een landbouw- en handelsbedrijf met als naam: P. Aker. Aanvankelijk hield men zich bezig met zaadteelt maar later ook met de zaadhandel. Dit is de start van het landbouw- en handelsbedrijf ‘P. Aker’, dat zich de jaren erna toelegt op de lucratieve teelt en handel in ‘vroege’ aardappelen en ‘late’ wintergroenten, zoals kool, bieten en daarnaast de zaadteelt. In de maanden mei en juni – de minder drukke tijd in de tuinbouwwereld toen – hield Aker zich bezig met de handel in ansjovis. Daarnaast hebben de beleggingen in aandelen de nodige verdiensten opgeleverd.
Bedrijfspand van Pieter Aker, begin 20e eeuw.
Als Pieter Aker zich eenmaal als landbouwer in ‘de Bangert’ heeft gevestigd, breidt het gezin Aker snel uit. In de jaren die volgen worden achtereenvolgens de kinderen Jan in 1895, Trijntje in 1896, Maartje in 1897, Nicolaas in 1898, en Margaretha in 1900, allen in Andijk geboren. Het leidt ertoe dat Pieter Aker in het voorjaar van 1902 een groter huis met een erf en een tuin elders in ‘de Bangert’ koopt, kosten f 530,-
Het vroegtijdig overlijden van zijn oudste broer Jan in 1903, op 49-jarige leeftijd, zorgt ervoor dat de familie Aker de percelen grond aan de dijk onder de broers herverdeelt. Voor Pieter Aker betekent dit dat hij zich vanaf dan als landbouwer nog meer gaat toeleggen op de teelt en handel in zaden, groenten én bloembollen. In de Bangert heeft hij spoedig een voor die tijd grote schuur gebouwd voor zijn handelsactiviteiten.
Op dit bedrijfspand in Andijk stond boven op de schuur een groot reclamebord met de tekst Gerhard van Gember, daaronder: P. Aker Zaadhandel. Gerhard van Gember was een Duits bedrijf dat rond de eeuwwisseling elk seizoen van zaadhandel P. Aker zakken vol zaden voor het ‘Rheinland-Ruhrgebied’ afnam.
BEWONING IN DE OUDE BANGERT
In de afgelopen honderd jaar is de nummering in de oude Bangert maar liefst zes keer gewijzigd. Dat maakt het heel lastig een duidelijk overzicht weer te geven.
Op Bangert 462b stond de zaadschuur van Pieter Aker -met eigen brug- aan de zuidkant van de winkel Bertus Aker. De schuur is gebouwd na 1910 en afgebroken in 1917.
De eerste woning van Pieter Aker-Paay stond achter op het straatje vanaf Pieter Neefjes. Het pand was een deel van een dubbele woning in de Bangert, tussen J. Buijsman-Meester en Fr. Reus-Tiet, waarin ook Dirk Tiet-Mol woonde. Hier zijn de 5 kinderen Aker: Jan, Trijntje, Maartje, Nicolaas en Margaretha geboren.
De tweede woning, Bangert 459, is de helft van de woning. Later hebben o.a. Kl. Tensen-Konijn en Jb. Tensen-Tensen daar gewoond. De woning is gesloopt in 1964 wegens sanering van de Bangert. Op de omslag van dit jaarboek staat een artistieke weergave van dit pand.
VERHUIZING NAAR HOOGKARSPEL
De uitgestrekte tuinbouwgronden die achter het huis en het pakhuis aan de Streekweg in Hoogkarspel liggen bieden Pieter Aker de mogelijkheid om zijn bedrijf verder uit te breiden. Inmiddels zijn de zonen Jan en Klaas er als ‘landbouwer’ werkzaam en worden meisjes uit de buurt ingezet om na de oogst van de bollen te helpen bij het sorteren van de producten. Dat is hard nodig voor het vele werk.
Zoon Jan Aker, geb. 1885 in Andijk en zijn vrouw Aafje Rood, geb. 1895 in Westwoud, hebben het bedrijf voortgezet. In 1943 was er nog een geschil met de rechterlijke macht over het opgeven van de voorraad voor binnenlands of buitenlands gebruik. Het ging hier om 15.000 kg raapzaad, koolraapzaad en klaverzaad.
Bangert 459, huis van Pieter Aker te Andijk.
Geleidelijk is dit bedrijf in de periode 1950-1960 overgegaan op de teelt van bloembollen omdat de zaadteelt in die tijd afnam. Het bedrijf is later overgedragen aan zoon Piet Aker. Medewerker Rob Venekamp uit Andijk werkte in de periode 1955-1957 bij Jan Aker en vertelde: ‘Jan Aker was een karakteristieke markante West- fries uit de Bangert op Andijk, met het hart op de tong. Hij had altijd mooie verhalen over vroeger. Ik heb er een hele leuke tijd gehad en denk er met plezier aan terug en werkte na mijn diensttijd van 1959 tot 1996 bij zaadbedrijf Pop Vriend.
Piet, geboren in 1922, Pierre (1923) en Klaas (1931) zijn zonen van Jan Aker-Rood. Alle drie trouwden ze met een ‘Schipper’. Piet en Klaas hebben samen met hun vader de NV P. Aker opgericht en het bedrijf na zijn overlijden voortgezet.
1960: het pand van Aker in Hoogkarspel.
Binnen het familiebedrijf was de oudste zoon Piet Aker-Schipper Kd. de man die naar buiten trad en de handelscontacten onderhield. Zijn jongere broer Klaas Aker was meestal op het land bloembollen aan het planten, het land aan het bewerken of aan het oogsten en deed al datgene wat daar verder bij kwam kijken.
De jongste zoon van Piet Aker-Schipper Kd.: Peter Aker (1957) -getrouwd met Jacintha de Waard- heeft na het overlijden van zijn vader in 1984 het familiebedrijf overgenomen en voortgezet onder de naam P. Aker Zaden & Bloembollen BV. Het bedrijf is in 2008 verplaatst naar Westerkerkweg 78 te Venhuizen. Zijn zoon Jan zit nu ook in de directie en dochter Anne werkt parttime mee. Peter is verder gegaan in de handel van bloembollen zoals tulpen, lelies, narcissen, hyacinten, gladiolen met handel op Australië, Azië en Europa. Zoon Jan heeft de verantwoording voor de handel in USA en Polen. Ook na 125 jaar blijft het bedrijf P. Aker Zaden en Bloembollen BV zich inzetten in deze de gespecialiseerde handel.
Met dank aan dhr. A.v.d. Meer voor de informatie over de locaties in de Bangert en de familie Aker voor de familiegegevens. Info uit stamboom- boek ‘400 jaar Aker door P.M. Aker 1984’ en Nanne Groot NPzn.
