De Andijker muis
auteur: Onbekend
bron: De Andijker Courant sep. 2012 (Uitgave van St. DeBuurtOp), Tuinbouw en zaadteelt (dl. 3 van de Westfriese Historische Reeks Uitg. Westfries Genootschap) en Nanne Groot
De allereerste aanvoer ging in manden
Foto: Jos Kuin
Het aardappelras Eersteling is algemeen verkrijgbaar, maar naar een Andijker muis moet je echt zoeken. Er zijn vrijwel zeker geen telers meer die het ras nog leveren. Ook de naam verdwijnt langzaam maar zeker. Dat was vroeger wel anders. Op de Dappermarkt in Amsterdam was de Andijker muis een verkoopsucces. De populaire naam verkocht. De allereerste aanvoer naar Amsterdam ging in manden, afgedekt met aardappelloof en daar overheen een netje. Deze aardappelen brachten meestal de hoogste prijs op.
Het telen van de Andijker muizen ging generaties lang over van vader op zoon. En die naam? Als je goed kijkt zie je (met een beetje fantasie) een ovale vorm die wat spits toe loopt, net als een muis dus. Het was echter ‘gewoon’ een Eersteling, maar wel een heel lekkere, mits afkomstig van de Andijker klei. Er werden ook Eerstelingen verkocht als Langedijker muizen, maar de Andijker muis heeft het, qua naamsbekendheid, het verst geschopt.
Er werden hier verschillende soorten vroege aardappelen geteeld. Dankzij het vele water in de polder en de nabijheid van de Zuiderzee was de kans op nachtvorst geringer dan in andere teeltgebieden. Eind 19e eeuw had men een ras dat goed van smaak was en een ovale vorm had. Hierdoor kregen deze aardappelen de naam “muizen”. Tot in de jaren 1920 is dit ras hier geteeld, toen was het gedegenereerd: de piepers bleven te klein. “Ze wouwe niet meer”, zeiden de bouwers.
In 1907 komt het ras Midlothian Early uit Schotland op de markt. Het pootgoed van dit ras was de basis van de Eersteling. Deze pieper wordt later “Schotse muizen” (Skosse), genoemd, wat gemakkelijker uitspreekbaar. Ook de naam “Andijker vroege” werd voor dit ras wel gebruikt. Zowel de Skosse als de Andijker vroege waren echter Eerstelingen en werden door de handel Andijker Muizen genoemd. En van de Andijker klei waren ze echt uniek! Naast de Muizen werden er Andijker blauwe, Andijker bonte en Andijker Eigenheimers verhandeld.
Een aardappelras van de Andijker ‘buren’ dat nog steeds volop landelijke bekendheid geniet is de Opperdoezer Ronde. Maar wat minder bekend is: de oorsprong van deze pieper ligt in Andijk! In Opperdoes werden vanaf 1860 voornamelijk negenwekers verbouwd, een snelgroeiende aardappel die al vroeg in het seizoen gerooid kon worden. In deze negenwekers vond de Andijker tuinder J. Sluijs een plant met afwijkend grof blad en ronde knollen. Dat was bijzonder, want rond 1850 waren de meeste aardappels langwerpig van vorm, ook wel ‘muisjes’ genoemd. Het sterke vermoeden bestaat dat het hier gaat om tuinder Jan Sluijs Jansz (geb. 1828) of Jacob Sluijs Jansz (geb. 1836) Beide zijn zonen van een vooraanstaande boer in Andijk: Jan Cornelisz Sluijs, gehuwd met Geertje Jans Groot. In 1867 begon K. Rustenburg deze ‘Sluizen’ te veredelen. De eerste oogst ventte hij uit in Opperdoes en Twisk. Deze Sluizen of Opperdoezers, in de volksmond al snel ‘ronden’ genoemd, werden aan het einde van de 19e eeuw het belangrijkste product van het dorp Opperdoes.
-> Door de Stichting DeBuurtOp is in 2012, als feestelijk onderdeel van 200 jaar Andijk, een herinnering onthuld aan de beroemde Andijker muis. Het beeld is gemaakt door Tjeerd Klouwers naar een idee van Simone Kalliski, winnares van de ontwerp wedstrijd. Het beeldje staat op het plein voor restaurant Het Kerkje, Buurtje 4.
<- Aanvoer van tuinbouwproducten uit Andijk en De Streek bij Veiling De Tuinbouw op de grens Bovenkarspel-Grootebroek, zuidelijk van het stationscomplex. Foto: verzameling Jos Kuin
N.B.: Wie weet welke J. Sluijs de basis voor de Opperdoezer Ronde heeft gelegd? Tot nu toe hebben we dit niet kunnen achterhalen, ook niet in Opperdoes.
