Hoe beleefde Andijk de bevrijding 50 jaar geleden – deel 1
auteur: redactie
bron: jaarboek 1995, verhalen verzamelt door Jelle Vriend
fotomateriaal: Hessel de Greeuw en anderen
Op de plek waar het gebeurde, tegen de muur van het toenmalige raadhuis van Zwaag, is nog altijd de gedenkplaat te vinden met de namen van de vier Andijkers die op 1 mei 1945 werden vermoord.
Als vanzelfsprekend heeft de redactie besloten in het jaarboek 1995 ruimte te maken om aandacht te besteden aan het feit dat het dit voorjaar 50 jaar geleden is dat ons land werd bevrijd door de geallieerden. Dit na vijf jaar bezet te zijn geweest door de Duitse indringers. Uiteraard beperkt onze taak zicht tot het verhaal: “Hoe werd die bevrijding in Andijk beleefd?”
Dat alleen is al moeilijk genoeg om weer te geven, want dat kon van huis tot huis verschillend zijn.
Toen in de ochtend van de 5e mei 1945 het langzamerhand tot de mensen begon door te dringen dat we weer in een vrij land leefden, was er natuurlijk algemene blijdschap. Maar denkt u zich eens in, het was vrijdag 4 mei geweest, de vorige dag dus, dat Andijk vier van haar jonge kerels naar hun laatste rustplaats hadden gebracht. Zij waren bij het uitoefenen van hun werk, als verzetsmensen, in Zwaag tegen een peleton “landwachters” (landverraders) aangelopen en zijn aldaar in koele bloede vermoord.
Het grote verschil
Een zegsvrouw vertelde ons: “Ik zal het mijn leven lang niet vergeten. Vrijdagmiddag 4 mei, akelig regenachtig weer. Honderden Andijkers stroomden de Gereformeerde Kerk aan de Middenweg binnen om de rouwdienst mee te maken voor de gebroeders Gosse en Ruurd Dijkstra, Jo Smink en Jan Kort. Daarna ging het in een enorme lange stoet naar de Oosterbegraafplaats.
De volgende morgen, nog geen 20 uur later… WE WAREN BEVRIJD! en het was prachtig zonnig weer, wat een verschil! Nee, dat vergeet ik nooit!”
U begrijpt dus, het was niet direct overal feest, dat kon gewoon niet. Wel grote verwondering, denk bijvoorbeeld eens aan dat Joodse gezin dat 2 1/2 jaar verborgen had gezeten in een oude boerderij op Munnekay, uiteraard dankzij geweldige hulp van enkelen. Man, vrouw en 2 Jongens, zij stonden zo maar bullen naar de blauwe te kijken!
Met hen, natuurlijk blijdschap bij die + 350 onderduikers die Andijk toen herbergde inclusief de families die hun dat onderdak verschafte. Dat laatste was heus niet zo maar wat, je nam daarmee grote risico’s !
Anderzijds werd in vele huisgezinnen nog een zoon of man gemist, die in de oorlog tewerkgesteld waren in Duitsland of soms nog veel verder en niet te vergeten, enkele Andijkers die in een een concentratiekamp zaten. Zelfs enige briefwisseling was er aan het einde van die vijf jaar niet meer, dus onzekerheid over het lot van die mensen heerste alom.
Daarbij kwam nog de grote materiële armoede, men verhongerde niet In Andijk maar vraag b.v. niet naar de inspanningen die nodig waren om het eten te bereiden. Er was slechts een enkele oude auto, de fietsen waren practisch niet te berijden kortom er was van alles tekort om direct volop feest te gaan vieren.
Toch uitingen van vreugde
Het enige wat vrij snel gebeurde was het verzamelen het zozeer gehate verduisteringsmateriaal, wat nodig was geweest om te voorkomen dat er ook maar een straaltje van het toch al spaarzame licht vanuit de huizen naar buiten kwam. We herinneren ons grote stapels op het Buurtje en bij de Dr.Kuijperschool aan de dijk die op één van de eerste avonden na 5 mel in de brand werden gestoken, echte vreugdevuren dus. En dan natuurlijk vlaggen, voor zover er geen kleding van was gemaakt ! Het rood-wit-blauw kon weer in top !
De wijze waarop in Andijk werd gereageerd was niet anders dan de landelijke trent, wel blij, maar met enige terughoudendheid, zeker de eerste paar weken. Zodra er weer sprake was van een Nederlandse Overheid werd ook een tijdstip vastgesteld waarop de officiele bevrijdingsfeesten zouden plaatsvinden. Dat werd dus begin september 1945. In die periode van mei tot september gebeurde er natuurlijk van alles.
Mannen en Jongens keren terug
Druppelsgewijs kwamen alle mensen weer thuis. Het gebeurde verschillende keren dat zij totaal onverwachts voor de neus van hun geliefden stonden, meestentijds na tal van omzwervingen.
Overigens was het gauw te merken als er weer iemand thuis was gekomen, want vlaggen en soms erepoorten Enkelen bleven veel langer weg, een jongen, die men eigenlijk al had opgegeven, kwam zelfs pas na een jaar thuis.
Krant
Op 8 mei verscheen er weer een Enkhuizer Courant geheel in Oranje uitgevoerd. En een hoofdartikel kwam de redactie een verklaring afleggen Waarom reeds in oktober 1941 de uitgaven was stopgezet. “15 oktober 1941 hebben wij onze lezers de fatale mededeling moeten doen, dat wegens papierschaarste de uitgave van de Enkhuizer Courant moest worden stopgezet. De waarheid was echter, dat wij nog voor ongeveer een jaar papier in het magazijn hadden”
Het echte verhaal van de stopzetting had te maken met het feit dat het Duitse bezetters veel liever te maken hadden met de redactie van het ‘krantje van Butter’, zoals het werd genoemd, die was veel volgzamer. De bevolking moest dat propaganda blaadje wel lezen om op de hoogte te blijven welke distributiebonnen er weer recht gaven op allerlei voedsel. Maar gelukkig onze eigen krant was er weer, aanvankelijk nog maar 3 dagen per week. Vanaf 7 juli rolde het nieuws weer dagelijks van de persen. Wij maken daar thans het nodige gebruik van. Trouwens ook onze eigen Andijker was er weer gauw bij, al kampte men ook bij Gorter met technische problemen. Het nam niet weg dat wij, van de redactie, er vandaag, 50 jaar later, door middel van kopieën, gebruik van kunnen maken. U vindt dus originele berichten en advertenties uit de Andijker van toen die ons verhaal ondersteunen.
Zaterdag 12 mei werd bericht, dat burgemeester groot uit zijn functie was ontheven, in afwachting van een onderzoek door de Zuiverings Commissie. Burgemeester Haspels van Enkhuizen werd als waarnemer aangesteld. Een week later konden we lezen dat er voor onze gemeente een Commissie van advies was gevormd, onder leiding van burgemeester Haspels. De Commissie bestond uit de heren: D.H. Uiterdijk, G. Ruiter, P. Pol, F. Leeuwen, G. De vries SZ., P. Blom en J. Breg. Zo was er in ieder geval weer een orgaan met Mensen uit de bevolking, wat de noodzakelijke dingen kon regelen. Pas in 1946 vonden er weer echte verkiezingen plaats.
Schaarste
Natuurlijk, er was nog grote schaarste aan alles wat met het dagelijks leven te maken had.
Praktisch alle levensmiddelen waren nog op de bom. Regelmatig verschenen publicaties zoals hiernaast In de kranten en bij de winkels.
Ook kleding, gelukkig Maar dat de vindingrijkheid tijdens de oorlog, ook op het gebied van kleding, zeer groot was want men liep overwegend in zelfgemaakte kleding en dan nog zogenaamd nieuw van oud. Ook probeer de mens zoveel mogelijk met anderen te ruilen. Daar was dan de van Dijke er weer goed voor. Ons weekblad zat overigens zelf ook In de materiële problemen, getuige de oproep. Maar het kort omvatten alles. Nieuwe fietsen, nergens te koop, pas in oktober werden in Andijk de papieren verstrekt voor de eerste twee nieuwe fietsen haakje openen van Engelse makelij). Zelfs fietsbanden waren zeer schaars op bonnen te verkrijgbaar, de meeste reden dan ook op zogenaamde “anti- pang banden”, stroken van oude autobanden die om de fiets velgen werden gelegd.
Men kon weer vergaderen
Maar toch, we konden weer van vele zaken genieten die tot voor kort gewoon verboden waren. Onbeperkt ‘s avonds langs de weg lopen, samen bijeenkomen, Dus ook vergaderen. Vooral dat laatste werd na de eerste bevrijdingsweken veelvuldig gedaan. Het rijke Andijker verenigingsleven kwam op alle fronten weer bijeen om In de eerste plaats te zien wie of er nog gemist werd, en zich dan bezig te houden met de organisatie, hoe had die de oorlog overleefd. De meesten hadden een jaar of langer geen activiteiten kunnen en ook niet willen ondernemen. Één van de verenigingen die snel bij een kwam was, naast ‘Excelsior’ en ‘Sursum Corda’, was AVV andijk. De belangrijkste reden daarvan was, dat een paar bestuurders waren geconfronteerd met de mogelijkheid een Engels voetballer leger team naar Andijk te halen om een wetstrijd tegen het eerste elftal te Laten spelen. Een mooie herstart van de voetballerij Kon men zich Natuurlijk niet voorstellen. Daar was Natuurlijk wel de nodige organisatie voor nodig want, het kon mis, dat zou veel aan Andijkers naar het sportveld achter de ‘Meestoof’ lokken. Kortom zaterdag 30 juni was het zover, 100 en Mensen rondom het veld luisterden eerst naar de vrolijke klanken van ‘Sursum Corda’ en ‘Excelsior’ welke Natuurlijk ook zorgden voor de volksliederen. De Engelse jongens en hun begeleiders kwamen in twee grote legertrucks aan Andijk won ook nog met 3-1, Maar dat was het minst belangrijke. De handtekeningen van alle spelers staan voor altijd in het grote notulenboek van AVV Andijk.
Het engelse legerelftal, staande links de scheidsrechter
Eerste Canadezen
Helemaal chronologisch zijn we niet, want reeds op 11 mei hadden we kennis kunnen maken met een delegatie van onze bevrijders. Toen zij aankwamen bij het toenmalige raadhuis, haakje openen thans kantoor van z. Bax) werden ze begroet door de Mensen van het Andijker verzet put Iedereen die maar even kon was daar aanwezig onder andere alle schoolkinderen die komma onder groot gejuich, chocolade van naar deze kregen uitgereikt.
Goede maar ook veel zakelijke berichten in de pers
Verder in dat voorjaar 1945 gebeurde er Natuurlijk van alles. Veel positieve zaken, toch ook veel, soms hard, zakelijk nieuws. Het was beslist niet gemakkelijk om alles snel weer in goede banen te leiden. Er was Natuurlijk in alle maatschappelijke kringen reeds tijdens de oorlog gesproken over: hoe het na de oorlog zou moeten gaan maar nu het zover was bleken er verschillen van mening daarover te bestaan. Bovendien waren vele zaken op praktische gronden niet zo snel te realiseren. Toch kwam er vernieuwing In de krant van 23 mei konden we al lezen dat er door enkele dames een kleuterschool was opgericht, de eerste in Andijk.
Het bestuur zag er als volgt uit: mevrouw Spaander-Boot voorzitter, mevrouw Visscher-Wijdenes secretaris en mevrouw Kuiper-ter Hofstede penningmeester. De kleuterleidsters waren bij juffrouw R. Tensen en mejuffrouw S. Kaastra. Er werd gestart met 40 kleuters verdeeld over twee klassen. Het eerste onderdak werd gevonden in café de hoop haakje openen thans het ankertje), wat echter van heel korte duur was, want ook daar begon het gewone leven zich weer aan te dienen.
Een bijzonder feit willen we niet onvermeld Laten. Reeds in juli gaan de kleuters al op schoolreis hier wordt dan ook eens het beeld onderstreept van het leven In de eerste maanden na de bevrijding. Men kan met de kinderen naar Medemblik dankzij het feit dat boer Klaas Groots C.z. hen daar met zijn paard en wagen naartoe wil brengen. Dat lazen we ook In de krant van 50 jaar eerder in 1894!! Ondertussen lezen we ook dat het in juni 1945 50 jaar geleden is dat de onderlinge brandverzekering de hoop is opgericht.
Zuiveringscommissies
We schreven het al, soms was er hard zakelijk nieuws. Zo werden er bijvoorbeeld zuiveringscommissies ingesteld. De bedoeling daarvan was de burgerij de mogelijkheid te bieden zich te beklagen over het gedrag van bepaalde Mensen die tijdens de oorlogsjaren in overheidsdienst waren en dat na de oorlog voort wilde zetten. Hadden zij, voorzichtig gezegd, niet al te loyaal gehandeld in dienst van de bezetter en daarmee goede burgers In de problemen gebracht? Dat kon de burgemeesters zijn maar ook politiemensen, onderwijzend personeel, alle ambtenaren. Die onderzoeken waren Natuurlijk lang niet eenvoudig want de spanningen onder de bevolking waren zeer groot geweest. Het resultaat was wel dat er hele lijsten In de kranten ( ook ‘de Andijker’) verschenen met namen van mensen die na zo’n onderzoek van een zuiveringscommissie voor hun ambt geschorst werden. Een stukje van zo’n lijst plaatsen we hier, waarbij we de namen maar hebben weggelaten want dat zou nu zinloos zijn die te noemen.
De afbeeldingen zijn niet van hele goed kwaliteit door overnemen uit een gedrukt jaarboek. Mocht u in het bezit zijn van betere afbeeldingen, dan ontvangen we graag een kopie daar van. info@stichting-oudandijk.nl
